Emily Boudreau | Ngọc Lan dịch
Bài đăng trên Dạy và học số 31, tháng 12 năm 2020
Lâu nay các nhà giáo dục đã cho rằng việc học thông qua sự khám phá (đặt ra một vấn đề cụ thể hoặc tạo ra một thí nghiệm) thu hút trẻ tham gia và đặt câu hỏi về thế giới. Nhưng liệu sự thể hiện những hành vi đó có thực sự là dấu hiệu cho thấy trẻ tò mò, và sự tò mò đó có thể được nuôi dưỡng trong lớp học không?
Theo quan điểm của nhà khoa học và nghiên cứu Elizabeth Bonawitz, sự tò mò là bẩm sinh ở tất cả mọi người – cũng giống như cảm giác đói hoặc khát. Cô nói: “Sự tò mò hoạt động như một loại tấm lọc mà khi nhìn cuộc sống qua tấm lọc này, tâm trí của bạn ra quyết định tập trung vào thông tin nào. “Đó là một phản ứng sinh lý nhằm thúc đẩy hành động và ra quyết định để hỗ trợ việc học.”
Để giúp các nhà giáo dục và phụ huynh hiểu rõ hơn về cách thúc đẩy sự tò mò bẩm sinh ở trẻ, Bonawitz đưa ra ba phát hiện từ nghiên cứu gần đây, điều mà có thể làm thay đổi hệ thống nhận thức hiện tại về trí tò mò.
1. Không có bằng chứng khoa học nào cho thấy bạn có thể “nuôi dưỡng” tính tò mò – nhưng bạn có thể tạo ra các tình huống thúc đẩy và hướng dẫn sự tò mò của trẻ.
Bonawitz nói: “Tôi muốn xem xét lại ý tưởng rằng ai đó có thể trở thành một người ‘tò mò hơn”. Thay vì vậy, cô ấy cho rằng sự tò mò như một phản ứng tự nhiên với thông tin. Do đó, trạng thái tò mò cơ bản của một người không hề dễ uốn nắn được. Điều mà các nhà giáo dục và phụ huynh có thể nuôi dưỡng là những bối cảnh cụ thể nhằm khơi gợi sự tò mò đối với một số loại thông tin.
Bonawitz nói: “Tôi muốn phân biệt giữa bản chất về sự tò mò tức thời, trạng thái tò mò, với thứ được gọi là phẩm chất tồn tại lâu bền ở con người”. Thay vì cố gắng khiến cho trẻ “tò mò hơn”, các nhà giáo dục và phụ huynh nên tập trung vào việc tạo dựng những tình huống gây ra phản ứng tò mò.
- Làm nổi bật sự mơ hồ. Trẻ khoảng 4 tuổi có thể phát hiện ra dấu hiệu của sự mâu thuẫn và nhận thức được sự bất hợp lý giữa dự đoán và thực tế xảy ra. Điều khác biệt này tự động khơi dậy sự tò mò.
- Giúp học sinh nhận ra lỗ hổng trong vốn hiểu biết hiện tại. Bonawitz và các nhà nghiên cứu khác cho biết rằng khi trẻ cảm thấy lời giải thích hoặc sự hiểu biết của mình không đủ, chúng sẽ tìm kiếm thêm thông tin.
- Giúp trẻ đưa ra dự đoán và thiết lập giả định trong cuộc sống thông qua hệ thống câu hỏi được thiết kế phù hợp nhằm hướng sự chú ý của trẻ đến một hiện tượng cụ thể. Bonawitz gọi những loại câu hỏi này là câu hỏi sư phạm. Dưới phương pháp tạo bước đệm này, trẻ có thể nhìn nhận tích cực những niềm tin vốn có, nhận ra những mâu thuẫn và điều hướng sự chú ý sao cho tương xứng.
2. Hầu hết các cách chúng ta đo lường và đánh giá sự tò mò không thực sự đo lường được sự tò mò.
Theo truyền thống, các nhà giáo dục, bậc phụ huynh và thậm chí các nhà nghiên cứu đã tìm kiếm dấu hiệu về sự tò mò trong hành động của trẻ thay vì đo lường trạng thái bên trong. Do đó, Bonawitz cảnh báo rằng chúng ta thực sự không thể biết được điều gì đang xảy ra bên trong tâm trí của một đứa trẻ. “Mặc dù những hành động này có thể thể hiện sự tò mò, nhưng phép đo này không đánh giá đúng những đứa trẻ khác có khả năng tò mò nhưng lại không thể hiện qua hành động.” Có nhiều yếu tố khách quan gây rắc rối đến việc trẻ có hành động theo sự tò mò của chúng hay không.
- Làm mẫu về sự tò mò. Cha mẹ và các nhà giáo dục có thể cho trẻ thấy rằng khám phá thế giới là một điều vô cùng giá trị thông qua hành động và những cuộc thám hiểm của chính bản thân.
- Giúp học sinh cảm thấy như sự tò mò của chúng sẽ được đền đáp. Trẻ thường sẽ không hành động theo sự tò mò vì có thể chúng cảm thấy không tự tin vào khả năng giải quyết sự tò mò của mình. Tạo ra bước đệm cho những khám phá này có thể xây dựng sự tự tin và độc lập ở trẻ.
- Giảm thiểu những đánh đổi hoặc rào cản trong việc thể hiện tính tò mò. Trẻ thường có cảm giác như không có thời gian để chúng đặt câu hỏi hoặc chúng sẽ bị bạn bè đánh giá tiêu cực nếu đặt câu hỏi. Môi trường lớp học hoặc gia đình phải được đảm bảo là không gian an toàn để trẻ đặt câu hỏi.
3. Không phải lúc nào chúng ta cũng muốn trẻ thể hiện tính tò mò.
Nếu một đứa trẻ đang cố gắng giải quyết một vấn đề, có thể chúng đang bỏ lỡ những thông tin mới đầy giá trị. Các kỹ năng liên quan đến việc đưa ra các quyết định này, như khả năng điều khiển cách thức suy nghĩ nhằm thúc đẩy siêu nhận thức, có thể mất nhiều thời gian để phát triển. Bonawitz nói: “Chúng đòi hỏi cấu trúc nền tảng của não bộ trong khi hệ thống này chưa thực sự hoàn thiện ở trẻ trong những năm đầu tiểu học. Vì vậy, khi nghĩ đến cách thúc đẩy sự tò mò, chúng ta nên hòa hợp điều này với việc phát triển các kỹ năng nhằm tạo sự cân bằng và điều tiết quá trình chuyển giao nhiệm vụ.”
- Giúp trẻ đánh giá sự được mất. Ngoài việc khích lệ trẻ khám phá, bạn cũng nên cân nhắc khuyến khích trẻ đánh giá những phương án chúng có rồi lựa chọn cách thức tốt nhất để tiến hành việc tìm hiểu. Điều này có thể hữu ích trong việc thiết lập mục tiêu học tập.
- Tạo dựng vốn hiểu biết. Trực tiếp hướng dẫn có thể là một cách hiệu quả giúp trẻ nhanh chóng tìm hiểu thực tiễn và khái niệm cơ bản để hỗ trợ phát triển nguồn kiến thức thêm phong phú. Do đó, việc cung cấp thông tin giá trị lúc ban đầu sẽ mang tính thúc đẩy quá trình tự học có định hướng tạo nên tính tò mò sau này.
Bài học rút ra
- Bắt đầu với giả định rằng mọi đứa trẻ đều có tính tò mò.
- Cung cấp một môi trường mà trẻ cảm thấy chúng có thể đặt câu hỏi và có những hỗ trợ cần thiết để hướng dẫn trẻ khám phá.
- Tạo cơ hội cho trẻ phát triển siêu nhận thức thông qua việc xây dựng các kỹ năng cơ bản kèm theo những cơ hội để khám phá và đặt câu hỏi.
Tựa gốc: A Curious Mind
